پیدایش روحانیت شیعه و ورود به سیاست
مقدمه‌ای بر پیدایش و نفوذ روحانیت شیعه در سیاست ایران
روحانیت شیعه نقش مهمی در تاریخ ایران و تشکیل حکومت‌های مختلف ایفا کرده است. از دوران صفویه تا به امروز، نقش و نفوذ روحانیت در سیاست و حکومت به صورت پیوسته وجود داشته است. در این فصل، به بررسی جایگاه و نفوذ کنونی جامعه روحانیت در مراجع تصمیم‌گیری کشور، وجود فساد اداری و مالی در جامعه روحانیون وابسته به رژیم ایران، نحوه شکل‌گیری قدرت در نظام کنونی و تاثیرات روحانیت در آن پرداخته میشود. همچنین، مثال‌های تاریخی و خاطرات افرادی که از جامعه روحانیت رانده شده‌اند، ارائه خواهد شد.
پیدایش روحانیت شیعه و ورود به سیاست
تاریخچه کوتاه روحانیت شیعه
روحانیت شیعه به عنوان یک نهاد مذهبی و اجتماعی از دوران اولیه اسلام شکل گرفت. پس از واقعه کربلا و شهادت امام حسین (ع)، نقش امامان شیعه در هدایت پیروان خود بیشتر شد و با مرور زمان، علمای شیعه به عنوان نمایندگان امام در غیبت معرفی شدن وبه نقش‌های مذهبی و اجتماعی بیشتری پرداختند.
شیخ مفید یکی ازاولین و بزرگان علمی و دینی در تاریخ اسلام و شیعه محسوب میشود و نقش بسزایی در شکل‌گیری و تحکیم مذهب شیعه داشت. او به عنوان یکی از اصولگرایان و فقیه‌های برجسته شیعه در دوره اوّل عباسیه معروف بود. برخی از کتب مهم شیخ مفید که تأثیر زیادی در تاریخ فکری و علمی شیعه داشته‌اند عبارتند از:
- 1. “الاختصاص”: این کتاب شامل مباحثی در مسائل عقلی، فقهی و اصولی است و به عنوان یکی از کتب اصولی و فقهی مهم شیعه شناخته میشود.
- 2. “الفلسفة الاشراقیة”: این کتاب شامل بحث‌هایی در زمینه فلسفه و معرفت‌شناسی است و تأثیر زیادی در توسعه فکری شیعه داشته است.
- 3. “الاجتهاد و التقلید”: این اثر به بررسی مسائل مربوط به اجتهاد و تقلید می‌پردازد و نقش مهمی در توسعه حوزههای علمی و دینی شیعه داشته است.
- 4. “الجامع فی اخبار الرسول”: این کتاب حاوی احادیث و روایاتی از پیامبر اسلام (صلی‌الله علیه و آله) است که به عنوان یکی از مراجع مهم شیعه در موضوعات روایی شناخته میشود.
این کتب به عنوان بخشی از تلاش‌های شیخ مفید در توسعه و ترویج علوم دینی و فقهی شیعه در دوره اوّل عباسیه مورد توجه و مطالعه علمای شیعه و محققان قرار گرفته‌اند.
ورود روحانیت به سیاست
نقش سیاسی روحانیت شیعه در ایران با تشکیل حکومت صفویه در قرن شانزدهم میلادی آغاز شد. صفویان مذهب شیعه اثناعشری را به عنوان مذهب رسمی کشور اعلام کردند و علمای شیعه به عنوان مشاوران دربار و حاکمان دینی نقش پررنگی در حکومت داشتند. یکی از اولین مراجع تقلید شناخته شده شیخ علی بن عبدالعالی کرکی، معروف به محقق کرکی (متوفی 940 هجری قمری) اهل جبل عامل در جنوب لبنان امروزی بود. جبل عامل در آن زمان یکی از مراکز مهم علمی و دینی شیعیان بود و بسیاری از علمای برجسته شیعه از این منطقه برخاسته‌اند. محقق کرکی نیز در همین منطقه تحصیل کرد و سپس به ایران دعوت شد تا در دربار صفوی به ترویج و تحکیم مذهب تشیع بپردازد . او از علمای برجسته شیعه در دوره صفوی بود و نقش مهمی در تحکیم مذهب تشیع اثنا عشری و تأسیس نهادهای دینی شیعه در ایران نقش اساسی داشت. او از طریق تألیف کتب، تدریس، و افتتاح مدارس علمی، در ترویج علوم دینی و فقهی شیعه در ایران سهیم بود. برخی از مهمترین کارهایی که او انجام داد عبارتند از:
- 1. تألیف کتب فقهی و عقایدی: محقق کرکی کتبی در زمینه فقه و عقاید شیعه نوشت که تا به امروز همچنان مورد مطالعه و تحقیق قرار می‌گیرند.
- 2. تدریس علوم دینی: او به عنوان مرجع علمی و دینی در دوران صفویان، دوره‌های تدریس مذهب شیعه را برگزار می‌کرد و دانش‌آموزان و علم‌آموزان را در مسائل دینی و فقهی راهنمایی می‌کرد.
- 3. افتتاح مدارس علمی: محقق کرکی در ترویج علوم دینی و فقهی شیعه در ایران، مدارس علمی راه‌اندازی کرد تا دانشجویان و علاقه‌مندان به علوم دینی امکانات مناسبی برای تحصیل داشته باشند.
این روند با تشکیل حکومت قاجار و سپس پهلوی ادامه یافت. با انقلاب اسلامی ۱۳۵۷، روحانیت به طور مستقیم قدرت سیاسی را به دست گرفت و جمهوری اسلامی ایران تشکیل شد که بر اساس اصل ولایت فقیه، رهبر دینی بر بالاترین مقام کشور قرار گرفت.
پس از محقق کرکی، مراجع تقلید دیگری نیز در دوره‌های بعدی شناخته شدند که نقش مهمی در توسعه و تحکیم مذهب شیعه داشتند. برخی از این مراجع عبارتند از:
- 1. میرزا محمد تقی به نام النجفی (متوفی 1012 هجری قمری): او یکی از بزرگان علمی و دینی دوره قاجار بود و در ترویج علوم دینی و تأسیس حوزه علمیه نجف اشرف در عراق نقش بسزایی داشت.
- 2. محمد حسین نایینی (متوفی 1097 هجری قمری): او نیز از مراجع تقلید معروف دوران قاجار بود و به تدریس و ترویج علوم دینی پرداخت.
- 3. آیت‌الله محمد حسین بروجردی (متوفی 1180 هجری قمری): او یکی از مراجع تقلید بزرگ قرن بیستم بود و تأثیر بسزایی در توسعه و تقویت نهادهای دینی و فقهی شیعه داشت.
- آیت‌الله روح‌الله خمینی (متوفی 1368 هجری شمسی): او بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران بود و در کنار فعالیت‌های سیاسی، در زمینه تدریس و ترویج علوم دینی نیز فعالیت داشت.
در مورد مهمترین فتوای وی، ممکن است اشارات و احتمالات مختلفی وجود داشته باشد که بسته به موقعیت‌ها و شرایط زمانی متفاوت باشد. اما برخی از فتاوای وی در زمینه‌هایی مانند مسائل فقهی و اخلاقی مهم و تأثیرگذار بوده‌اند که می‌توانند در کتب و منابع دینی مورد بررسی قرار گیرند.
نفوذ کنونی جامعه روحانیت در مراجع تصمیم‌گیری کشور
ساختار حکومتی جمهوری اسلامی
ساختار حکومتی جمهوری اسلامی ایران بر پایه دو نهاد اصلی ولایت فقیه و شورای نگهبان استوار است. رهبر انقلاب به عنوان ولی فقیه، بالاترین مقام کشور است و در تمامی امور کشور نفوذ و اختیار دارد. شورای نگهبان نیز متشکل از فقیهان و حقوق‌دانانی است که نقش نظارت بر قوانین و انتخابات را دارند.
تعریف رهبری و جایگاه آن در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
رهبری در نظام به معنای بالاترین مقام کشور است که بر اساس ولایت فقیه تعیین میشود. این مفهوم برگرفته از آموزه‌های اسلامی، به‌ویژه نظریه ولایت فقیه است که توسط آیت‌الله خمینی، بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران، مطرح شد. رهبر عالی‌ترین مقام کشور در حوزههای سیاسی، دینی و نظامی است و وظایف گسترده‌ای در هدایت و نظارت بر کل نظام را دارد ونقش کلیدی و تعیین‌کننده‌ای دارد. رهبر به عنوان عالی‌ترین مقام کشور، نه تنها بر تمامی قوای سه‌گانه (مجریه، مقننه و قضائیه) نظارت دارد بلکه در مسائل کلان کشور تصمیم‌گیری می‌کند. این جایگاه منحصر به فرد، رهبری را به مرکز ثقل تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌گذاری‌های کلان کشور تبدیل کرده است. رهبر همچنین مسئول هدایت معنوی و فرهنگی جامعه اسلامی ایران است و نقش مهمی در ترویج ارزش‌های اسلامی و انقلابی ایفا می‌کند.
شورای نگهبان:
-
تعریف و وظایف شورای نگهبان
شورای نگهبان یکی از مهمترین نهادهای جمهوری اسلامی ایران است که وظایف اصلی آن نظارت بر تطابق مصوبات مجلس شورای اسلامی با موازین اسلامی و قانون اساسی، تفسیر قانون اساسی و نظارت بر انتخابات است. این نهاد نقش کلیدی در تأیید صلاحیت نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان رهبری دارد.
-
ترکیب و نحوه انتخاب اعضا
شورای نگهبان از ۱۲ عضو تشکیل شده است:
– *۶ فقیه:* این افراد توسط رهبر منصوب می‌شوند.
– *۶ حقوقدان:* این افراد توسط رئیس قوه قضائیه انتخاب و به مجلس شورای اسلامی معرفی می‌شوند. مجلس شورای اسلامی نیز با رأی‌گیری از بین معرفی‌شدگان، این ۶ حقوقدان را انتخاب می‌کند. لازم بذکر است که رئیس قوه قضائیه مستقیما توسط رهبری تعین می شوند.
-
جایگاه و اهمیت شورای نگهبان
شورای نگهبان جایگاه ویژه‌ای در نظام جمهوری اسلامی ایران دارد:
– *نظارت بر مصوبات مجلس:* این شورا باید کلیه مصوبات مجلس شورای اسلامی را از نظر تطابق با موازین اسلامی و قانون اساسی بررسی و تأیید کند. در صورت مغایرت، مصوبات به مجلس بازگردانده می‌شوند تا اصلاح شوند.
– *تفسیر قانون اساسی:* شورای نگهبان مسئولیت تفسیر قانون اساسی را بر عهده دارد. تفسیرهای این شورا لازم‌الاجرا هستند و تأثیر بسزایی بر نحوه اجرای قوانین و سیاست‌ها دارند.
– *نظارت بر انتخابات:* این شورا صلاحیت داوطلبان انتخابات ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان رهبری را بررسی و تأیید می‌کند. همچنین، بر صحت برگزاری انتخابات نظارت دارد.
شورای نگهبان به عنوان یکی از نهادهای کلیدی جمهوری اسلامی ایران، تضمین‌کننده انطباق قوانین با مبانی اسلامی و قانون اساسی و ناظر بر سلامت روند انتخابات است. با توجه به نقش‌های متعدد و تأثیرگذار این نهاد، شورای نگهبان در تعیین جهت‌گیری‌های قانونی و سیاسی کشور نقش مهمی ایفا می‌کند.
نفوذ روحانیت در قوه مقننه، مجریه و قضائیه
روحانیت در تمامی قوا و نهادهای حکومتی جمهوری اسلامی نفوذ قابل توجهی دارد. در قوه مقننه، شورای نگهبان نظارت بر نمایندگان مجلس شورای اسلامی و مصوبات آنها را برعهده دارد. و می‌تواند هر قانونی را که با اصول اسلامی مغایرت داشته باشد، رد کند.در قوه مجریه، بسیاری از مقامات عالی‌رتبه و وزرا از میان روحانیون یا افرادی با وابستگی‌های نزدیک به روحانیت انتخاب می‌شوند. این نفوذ باعث میشود سیاست‌ها و تصمیمات اجرایی کشور تحت تأثیر مستقیم روحانیت قرار گیرد. قوه قضائیه نیز تحت رهبری مستقیم رهبر انقلاب و نظارت شورای نگهبان فعالیت می‌کند و بسیاری از قضات و مسئولان ارشد قضائی از میان روحانیون انتخاب می‌شوند. و این امر موجب میشود که تصمیمات قضایی نیز تحت تأثیر آموزه‌ها و دیدگاه‌های دینی باشند.
فساد اداری و مالی در جامعه روحانیت
یکی از فساد در جامعه روحانیت مربوط به پرونده مهدی هاشمی، برادر داماد آیت‌الله حسینعلی منتظری است. او در دهه ۱۳۶۰ به اتهام فساد و اقدامات خرابکارانه بازداشت و محاکمه شد. این پرونده یکی از اولین و برجسته‌ترین نمونه‌های فساد در میان روحانیت بود که توجه عمومی را به خود جلب کرد.
فساد در نهادهای خیریه و بنیادها
نهادهای خیریه و بنیادهای مختلفی که توسط روحانیت اداره می‌شوند، از جمله مکان‌های مستعد برای فساد اداری و مالی هستند. یکی از معروف‌ترین این نهادها، بنیاد مستضعفان است که در فعالیت‌های اقتصادی گسترده‌ای دست دارد و گزارش‌های مختلفی از فساد و سوءاستفاده‌های مالی در آن منتشر شده است. از فسادهای کلان اقتصادی در جامعه روحانیت و سازمان‌های وابسته آنها می پردازیم
بنیاد علوی
بنیاد علوی یکی از نهادهای زیرمجموعه “بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی” است که در زمینه‌های اقتصادی و فرهنگی فعالیت می‌کند. در سال‌های اخیر، پرونده‌های متعددی از فساد مالی و سوء استفاده از منابع در این بنیاد گزارش شده است. به عنوان مثال، در سال ۲۰۱۷، دولت ایالات متحده آمریکا بنیاد علوی را به پولشویی و نقض تحریم‌های ایران متهم کرد. دادگاه فدرال منهتن حکم به مصادره ساختمان ۳۶ طبقه بنیاد علوی در خیابان پنجم نیویورک داد. این پرونده به یکی از بزرگترین موارد مصادره اموال در تاریخ ایالات متحده تبدیل شد و ارزش ساختمان به حدود ۸۵۰ میلیون دلار تخمین زده شد.
بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی*
بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی نیز در سال‌های اخیر با پرونده‌های متعدد فساد مالی مواجه بوده است. یکی از برجسته‌ترین موارد، پرونده فساد مالی در سال ۲۰۲۰ بود که منجر به بازداشت و محاکمه تعدادی از مدیران این بنیاد شد. در این پرونده، مدیران متهم به سوء استفاده از منابع مالی بنیاد و اختلاس میلیون‌ها دلار شدند. در یکی از موارد، یکی از مدیران ارشد بنیاد به دریافت رشوه‌های کلان و تخصیص قراردادهای ساخت و ساز به شرکت‌های خصوصی مرتبط با خود متهم شد.
این پرونده‌ها نمونه‌هایی از فساد مالی در سازمان‌هایی هستند که به جای حمایت از مستضعفان و توسعه پروژه‌های فرهنگی و اجتماعی، منابع مالی خود را در مسیرهای نادرست و غیرقانونی به کار برده‌اند. این موارد نشان‌دهنده نیاز به شفافیت و نظارت بیشتر بر عملکرد این نهادها است تا از سوء استفاده و فساد جلوگیری شود و منابع مالی در مسیر صحیح و به نفع جامعه به کار گرفته شود. خاطرات و نوشته‌های افراد رانده شده از جامعه روحانیت نیز نشان‌دهنده وجود فساد در این جامعه است. به عنوان مثال، خاطرات آیت‌الله حسینعلی منتظری که به دلیل انتقاداتش از سوی حکومت رانده شد، حاوی اطلاعاتی درباره فساد و سوءاستفاده‌های مالی در میان روحانیت است.
شکل‌گیری قدرت در نظام کنونی و تاثیرات روحانیت
نقش حوزههای علمیه
حوزههای علمیه به عنوان مراکز آموزشی و تربیتی روحانیت، نقش مهمی در شکل‌گیری قدرت در نظام کنونی دارند. طلاب و فضلای این حوزه‌ها، پس از طی مراحل تحصیلی و کسب مدارج علمی، وارد نهادهای حکومتی می‌شوند و در تصمیم‌گیری‌های کلان کشور نقش ایفا می‌کنند. بسیاری از مقامات عالی‌رتبه حکومتی و مشاوران ارشد از میان فارغ‌التحصیلان حوزههای علمیه هستند. برای درک بهتر موضوع باید نوع تدریس در حوزه علمیه و دانشگاه و ارتباط آنها با حکومداری را بررسی کنیم تا تصویر کلی و جامع تر در این خصوص داشته باشیم :
– نوع تدریس در حوزه علمیه و دانشگاه تفاوت‌های اساسی وجود دارد. در حوزه علمیه، تدریس بیشتر بر مبنای متون کلاسیک و فقهی است و روش‌های سنتی مانند مباحثه و مناظره کاربرد دارد. به عنوان مثال، طلبه‌ها به صورت روزانه به مطالعه عمیق متون مذهبی و فلسفی می‌پردازند و با استادان در مورد مسائل دینی بحث می‌کنند. از سوی دیگر، دانشگاه‌ها معمولاً بر مبنای روش‌های علمی و تجربی تدریس می‌کنند. دروس دانشگاهی غالباً شامل تئوری‌های مدرن، کارهای تحقیقاتی و استفاده از فناوری‌های جدید است. به عنوان مثال، دانشجویان مهندسی با استفاده از نرم‌افزارهای پیشرفته به طراحی و تحلیل پروژه‌های خود می‌پردازند. در زمینه امور کشورداری، ترکیب هر دو روش می‌تواند مفید باشد؛ روش علمی دانشگاهی برای تحلیل و حل مسائل پیچیده و تکنیکی مناسب است، در حالی که تعلیمات حوزه‌ای می‌تواند در درک بهتر مسائل اخلاقی و اجتماعی نقش داشته باشد. بنابراین، برای مدیریت موثر کشور، داشتن دانش و تجربه از هر دو نظام آموزشی می‌تواند مفید باشد .اما در نهایت میتوان با قاطعیت گفت که تحصیلات حوزوی برای کشور داری و امور اقصادی و سیاسی غیر مفید و در برخی موارد مخرب خواهد بود.
شبکه‌های اجتماعی و اقتصادی روحانیت
روحانیت از طریق شبکه‌های گسترده اجتماعی و اقتصادی خود، قدرت و نفوذ زیادی در جامعه دارد. این شبکه‌ها شامل مساجد، حسینیه‌ها، مدارس دینی، خیریه‌ها و بنیادهای اقتصادی است که هر یک به نحوی در تقویت قدرت و نفوذ روحانیت موثر هستند. این شبکه‌ها همچنین به عنوان ابزارهایی برای جذب و جلب حمایت مردم و گسترش نفوذ فرهنگی روحانیت عمل می‌کنند.
هزینه‌های حوزه علمیه و مراکز فرهنگی ایران
1-هزینه‌ها و منابع تأمین
هزینه‌های حوزههای علمیه و مراکز فرهنگی در ایران به طور عمده از طریق بودجه دولتی، وقف‌ها، نذورات و کمک‌های مردمی تأمین میشود. برای مثال، بودجه سالیانه حوزههای علمیه از طریق بودجه عمومی کشور که توسط مجلس شورای اسلامی تصویب میشود، تأمین میشود. همچنین، منابع مالی از سوی بنیادها و نهادهای مذهبی مانند “بنیاد مستضعفان” و “ستاد اجرایی فرمان امام” نیز فراهم می‌گردد. لازم بذکر است که هیچگونه حساب بررسی بر درامد و مخارج حوزههای علمیه و مرکز فرهنگی وجود ندارد و آنها مستقیما تحت نظر بیت رهبری میباشند
2-اثربخشی هزینه‌ها
تأثیر این هزینه‌ها بر زندگی مردم محسوس نبوده، ارزیابی‌ها متفاوت است. سوی دیگر، برخی منتقدان بر این باورند که این هزینه‌ها می‌توانستند در بخش‌های دیگری مانند بهداشت، آموزش و زیرساخت‌ها استفاده شوند تا تأثیر بیشتری بر زندگی روزمره مردم داشته باشد. نباید فراموش نمود که کشور ایران یکی از بحران زده ترین کشورها در سیتم آموزش و درمان است
3- سازمان‌های فعال و سال تأسیس
– حوزه علمیه قم*: تأسیس در سال ۱۹۲۲ توسط آیت‌الله حائری یزدی.
– سازمان تبلیغات اسلامی*: تأسیس در سال ۱۹۸۰، که وظیفه ترویج فرهنگ و معارف اسلامی را دارد.
– بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی*: تأسیس در سال ۱۹۷۹، که علاوه بر فعالیت‌های اقتصادی، در زمینه‌های فرهنگی نیز فعالیت دارد.
– ستاد اجرایی فرمان امام*: تأسیس در سال ۱۹۸۹، با هدف مدیریت و استفاده از اموال مصادره شده و توسعه پروژه‌های فرهنگی و اجتماعی.
– مجمع جهانی اهل بیت*: تأسیس در سال ۱۹۹۰، برای ترویج معارف اهل بیت در جهان.
این سازمان‌ها و نهادها بخش کوچکی از شبکه‌سازی گسترده‌تری برای ترویج فرهنگ اسلامی، آموزش‌های دینی و حمایت از فعالیت‌های مذهبی و فرهنگی در ایران هستند. با این حال، منتقدان معتقدند که تأثیر این هزینه‌ها نه بر ارتقاء دانش و نه فرهنگ جامعه قابل توجه بوده است و با توجه به پرونده‌های فساد مالی سال‌های اخیر، این نهادها به جای بهره‌وری مؤثر، فسادهای کلان اقتصادی را تجربه کرده‌اند. به عنوان مثال، با هزینه بودجه یک سال این سازمان‌ها میتوان بیش از 200,000 مدرسه و کتابخانه در مناطق محروم با استانداردهای جهانی ساخت که تاثیر مستقیمی بر بهبود شرایط آموزشی و فرهنگی کشور دارد.
تأثیرات روحانیت در شکل‌گیری سیاست‌ها و قوانین
روحانیت در شکل‌گیری سیاست‌ها و قوانین کشور نقش بسزایی دارد. از طریق نهادهایی مانند مجلس خبرگان رهبری، شورای نگهبان و مجمع تشخیص مصلحت نظام، روحانیت در تمامی مراحل تدوین، تصویب و نظارت بر قوانین حضور فعال دارد. به عنوان مثال، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که بر پایه اصول اسلامی تدوین شده است، تحت نظارت مستقیم روحانیت قرار دارد. این نفوذ در تعیین سیاست‌های کلان کشور، از جمله سیاست‌های خارجی و داخلی، اقتصاد، فرهنگ و آموزش نیز مشهود است.
نتیجه‌گیری
روحانیت شیعه از دیرباز نقش مهمی در تاریخ و سیاست ایران داشته است. پس از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷، این نقش به اوج خود رسید و روحانیت به عنوان قدرت اصلی در نظام جمهوری اسلامی ایران، نقش‌های متعددی در تمامی ارکان حکومت ایفا می‌کند. با وجود این نفوذ گسترده، گزارش‌های مختلفی از فساد اداری و مالی در میان روحانیون وابسته به رژیم ایران منتشر شده است که به چالش‌های جدی در این زمینه اشاره دارد. بررسی تاریخی و تحلیل خاطرات افراد رانده شده از جامعه روحانیت، می‌تواند دیدگاه جامعی از این مسئله ارائه دهد.
راهکارهای کاهش نفوذ روحانیت و ارتقاء سطح دانش و بصیرت مردم
1- آموزش و ارتقاء سطح دانش عمومی
– توسعه برنامه‌های آموزشی مستقل:* توسعه و حمایت از موسسات آموزشی و پژوهشی مستقل که به آموزش علوم انسانی، حقوق و سیاست‌های مدنی پرداخته و دانشجویان و جوانان را با مفاهیم دموکراسی، حقوق بشر و حکومت قانون آشنا کنند.
– استفاده از رسانه‌های اجتماعی و اینترنت:* بهره‌گیری از قدرت رسانه‌های اجتماعی و اینترنت برای انتشار محتوای آموزشی و آگاه‌سازی عمومی در مورد تاریخ و نقش مخرب نفوذ روحانیت در سیاست و حکومت.
– برنامه‌های فرهنگی و هنری:* استفاده از ظرفیت‌های فرهنگی و هنری مانند فیلم، تئاتر، ادبیات و موسیقی برای بازتاب دادن مشکلات و مسائل ناشی از نفوذ روحانیت در جامعه و حکومت.
مثال:* در کشورهای اروپای شرقی پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، توسعه برنامه‌های آموزشی مستقل و استفاده از رسانه‌های آزاد نقش مهمی در ارتقاء سطح دانش عمومی و آگاه‌سازی مردم درباره گذشته و سیاست‌های استبدادی ایفا کرد. لهستان، به عنوان مثال، با تقویت رسانه‌های مستقل و ترویج هنر و فرهنگ دموکراتیک، توانست نقش کلیسای کاتولیک را در سیاست کاهش دهد.
2- ترویج نقد و بررسی تاریخی
– تدوین و انتشار کتب و مقالات تاریخی:* تدوین و انتشار کتب و مقالاتی که به بررسی تاریخی نقش روحانیت در سیاست و حکومت ایران پرداخته و موارد فساد و سوءاستفاده‌های آنان را مستند کند.
– *تشویق به پژوهش و مطالعه:* تشویق دانشگاهیان و پژوهشگران به مطالعه و تحقیق در مورد تاریخ نقش روحانیت در ایران و تأثیرات آن بر سیستم حکومتی و اجتماعی.
3- ایجاد نهادهای مدنی و مردمی
– تشکیل سازمان‌های غیر دولتی (NGO):* تشکیل و حمایت از سازمان‌های غیر دولتی که به ترویج دموکراسی، حقوق بشر و شفافیت در حکومت پرداخته و به مقابله با نفوذ غیر قانونی روحانیت کمک می‌کنند.
– تشویق به مشارکت مدنی:* تشویق مردم به مشارکت فعال در امور مدنی و سیاسی از طریق انتخابات، تجمعات و اعتراضات مسالمت‌آمیز.
منابع استفاده شده:
۱. منتظری، حسینعلی. *خاطرات آیت‌الله منتظری*. نشر نای و نی، ۱۳۸۰.
۲. کدیور، محسن. *نظریه‌های دولت در فقه شیعه*. نشر کویر، ۱۳۷۹.
۳. میلانی، عباس. *تجدد و تجددستیزی در ایران*. نشر اختران، ۱۳۸۱.
۴. پالیزدار، عباس. *افشای فساد در نظام جمهوری اسلامی ایران*. نشر نامعلوم، ۱۳۸۷.
- 1. Nasr, Vali. “The Shia Revival: How Conflicts within Islam Will Shape the Future.”
- Anderson, Benedict. “Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism.”
شما غرب زدها بی شرف و تروریست تجزیه طلب هستید که قصد کشتار مردم و دین زدگی را دارید .
امیدوارم که هرچه سریعتر به سزایی اعمال خود برسید و دنیال از شر شما خلاصه شه . ما ملت عرب ایران هستیم نه عرب عربستان اگر جرعت دارید بیاید اهواز تا نشونتون بدیم
قسما بالله انتم ناس ما تستاهلون خلينا صوره خامنه ايه واحنا شبابنا قاعد تقتل تتذبح بالسجون انت ما تستحون ما تخجلون ما حد كم حياه هسه يوم خليني صور خامني وصور خميني والخميني ما تستحون اللي انتم عملاء مسحوا وروحوا لاهلكم واستحوا وبعد لا تدافعون عن قضيتنا احنا ما محتاجينكم احنا كل وقت موجودين بالساحه وندافع عن شرف لها وانتم ناس عملاء وبعد لا تخلون صوره خامن وراح نشتكي عليكم