تبعیض ساختاری علیه عرب‌های احواز

گزارش تحلیلی – ژوئن ۲۰۲۵

تهیه شده توسط: گزارشگر مستقل حقوق بشر رواد النهضه احواز

مقدمه

منطقه‌ی احواز (خوزستان و بو شهر کنونی)، با در اختیار داشتن بیش از ۸۰٪ ذخایر نفتی و ۶۰٪ ذخایر گازی ایران، یکی از استراتژیک‌ترین مناطق خاورمیانه از منظر انرژی است. با این حال، در تناقضی آشکار، مردم بومی عرب این منطقه از مشارکت در صنعت نفت و گاز، که شریان اقتصادی ایران محسوب می‌شود، تقریباً به‌طور کامل کنار گذاشته شده‌اند. گزارش‌های متعدد از اخراج سیستماتیک، عدم استخدام، سرکوب اعتراضات و اعمال سیاست‌های تبعیض‌آمیز نژادی علیه این جمعیت حکایت دارند.

سیاست پاکسازی اقتصادی و جایگزینی جمعیتی

از ابتدای روی کار آمدن رژیم آخوندی( جمهوری اسلامی ایران)، نگاه امنیتی به منطقه احواز و ساکنان عرب آن همواره غالب بوده است. این نگاه، به‌ویژه در دهه‌های اخیر، به یک سیاست نانوشته اما سازمان‌یافته منجر شده که در اسناد رسمی منعکس نمی‌شود اما در میدان واقعیت، به‌خوبی قابل مشاهده است.

طبق گزارش‌های سازمان عفو بین‌الملل، سیاست‌هایی نظیر «جایگزینی جمعیتی» و «پاکسازی اقتصادی» در مناطق عرب‌نشین به‌گونه‌ای دنبال می‌شوند که مشارکت اقتصادی عرب‌ها را محدود کرده و نفوذ جمعیتی و فرهنگی آن‌ها را تضعیف می‌کند (Amnesty International, 2023).

در شهرهایی مانند حویزه، الخفاجیه (سوسنگرد)، معشور (ماهشهر) و شادگان (الفلاحیه)، علی‌رغم قرار گرفتن روی مخازن عظیم نفت و گاز، جوانان عرب بومی از ورود به این صنایع محروم هستند. در مقابل، نیروهای کار و پیمانکارانی از استان‌های مرکزی ایران مانند اصفهان، تهران، یزد و کرمان استخدام می‌شوند.

اخراج ۳۰ نفر از کارگران عرب شرکت گاز حویزه؛ نمونه‌ای مستند از تبعیض

در بهار ۱۴۰۴، ۳۰ نفر از کارگران پروژه ای شرکت پالایش گاز حویزه، (کارگران عرب) شاغل در شرکت گاز حویزه بدون هیچ اخطار یا دلیل رسمی اخراج شدند. منابع محلی و گزارش‌های ارسالی به مرکز اسناد حقوق بشر ایران (IHRDC) نشان می‌دهند که این کارگران، با پنچ و ده سال‌ سابقه کار، صرفاً به دلیل هویت قومی خود اخراج شده و با افراد غیر بومی جایگزین شدند .

یکی از کارگران اخراج‌شده که خواست نامش فاش نشود، به نقل از گزارشگران محلی گفت:

(( نه مشکل فنی داشتیم، نه کوتاهی در کار. فقط عرب بودنمان کافی بود تا کنار گذاشته شویم ))

محرومیت اقتصادی در دل منابع طبیعی

احواز، با دارا بودن یکی از بالاترین سطوح منابع انرژی در غرب آسیا، به لحاظ معیشتی در وضعیت بحرانی قرار دارد. نرخ بیکاری در میان جوانان عرب در برخی نواحی از ۴۰٪ فراتر رفته است (HRANA, 2024). این محرومیت تصادفی نیست، بلکه نتیجه‌ مستقیم سیاست‌های انحصاری‌سازی و مهندسی جمعیتی است.

علاوه بر آن، بسیاری از پروژه‌های نفتی توسط نهادهایی مانند قرارگاه خاتم‌الانبیاء سپاه پاسداران اجرا می‌شوند که به‌صورت نظام‌مند از به‌کارگیری نیروهای عرب خودداری می‌کنند (Iran Human Rights Documentation Center, 2023). بر اساس یافته‌های مرکز بین‌المللی حقوق اقلیت‌ها، این پیمانکاران تمایل دارند از نیروهای غیر بومی استفاده کنند تا احتمال اعتراض و مطالبه‌گری را به حداقل برسانند .

سرکوب اعتراض‌ها و فضای امنیتی

هرگونه اعتراض کارگران عرب نسبت به این بی‌عدالتی‌ها با واکنش شدید امنیتی مواجه می‌شود. سازمان حقوق بشر اهواز (Ahwazi Centre for Human Rights) موارد متعددی از بازداشت، شکنجه، و تشکیل پرونده‌های قضایی علیه معترضان گزارش کرده است. حتی مطالبه‌گری مسالمت‌آمیز برای حق اشتغال یا آموزش، در بسیاری از موارد با اتهاماتی نظیر «اقدام علیه امنیت ملی» پاسخ داده می‌شود.

نتیجه‌گیری و مطالبات

تبعیض ساختاری اعمال‌شده علیه مردم عرب احوازی در صنعت نفت و گاز، مصداق بارز نقض حقوق بشر و تخطی از اصول مندرج در میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی سازمان ملل متحد است. جمهوری اسلامی ایران بر اساس تعهدات بین‌المللی خود موظف است فوراً به این تبعیض پایان داده و زمینه‌ی مشارکت برابر اقلیت‌های قومی را در عرصه‌های اقتصادی و اجتماعی فراهم سازد.

در همین راستا، از سازمان ملل متحد و سایر نهادهای بین‌المللی حقوق بشر درخواست می‌شود هر چه سریع‌تر نسبت به اعزام گزارشگر ویژه به منطقه احواز اقدام نموده، جمهوری اسلامی ایران را برای پایان دادن به تبعیض سازمان‌یافته تحت فشار قرار دهند، و شرایط لازم برای حضور رسانه‌های مستقل و فعالان جامعه مدنی در منطقه جهت مستندسازی و حمایت از مطالبات مردم عرب را فراهم آورند.َ

منابع

Amnesty International. (2023). Iran: Discrimination against ethnic minorities.

Iran Human Rights Documentation Center (IHRDC). (2024). Reports on labor rights in Khuzestan.

Human Rights Activists News Agency (HRANA). (2024). Mass layoffs in Hoveyzeh Gas Company.

Minority Rights Group International. (2023). State Policy and Ethnic Discrimination in Iran.

Ahwazi Centre for Human Rights. (2024). Suppression of protests in Arab-populated regions of Iran.