احواز؛ ثروت عربی غارت‌شده
احواز سرزمینی با پیشینه تاریخی و فرهنگی غنی در جنوب‌غرب ایران است که بر کرانه رود کارون واقع شده و ذخایر عظیم نفتی را در خود جای داده است. با وجود این جایگاه مهم، مردم عرب این إقلیم با فقر، تبعیض، بحران‌های زیست‌محیطی و سرکوب امنیتی دست‌وپنجه نرم می‌کنند؛ وضعیتی که باعث شده مسئله أحواز به یک پرونده مهم اما تا حد زیادی فراموش‌شده در عرصه بین‌المللی تبدیل شود.
پیشینه تاریخی
ریشه حضور عرب‌ها در أحواز به قرن‌ها پیش بازمی‌گردد. شهرهایی چون محمره (خرمشهر) و مناطق ساحلی، مراکز تجاری و فرهنگی عربی به شمار می‌رفتند. با شکل‌گیری دولت مرکزی و تبدیل‌شدن منطقه به یکی از قطب‌های نفتی ایران، نقشه اقتصادی و اجتماعی أحواز تغییر یافت.
هویت، جمعیت و زبان
عرب‌های احوازى بخش بزرگی از جمعیت منطقه را تشکیل می‌دهند. آنان با وجود فشارها، همچنان لهجه‌ها و سنت‌های عربی خود را حفظ کرده‌اند. برآوردها درباره شمار دقیق جمعیت عرب‌ها متفاوت است، اما این جامعه یکی از بزرگ‌ترین اقلیت‌های زبانی ایران به شمار می‌رود.
ثروت فراوان و مردم محروم
احواز سرزمین نفت، گاز و صنایع سنگین است، اما مناطق عرب‌نشین آن از نرخ بیکاری بالا، زیرساخت‌های فرسوده و توزیع ناعادلانه فرصت‌های شغلی رنج می‌برند. این شکاف اقتصادی، بذر نارضایتی را در دل جامعه پاشیده و خواست عدالت اجتماعی را تقویت کرده است.
بحران آب و رود کارون
انتقال و خشکاندن بخشی از رود کارون، بحران کم‌آبی و نابودی کشاورزی را به دنبال داشته است. همین مسئله بارها جرقه اعتراض‌های مردمی را زد؛ از جمله خیزش سال ۲۰۲۱ که نگاه رسانه‌های داخلی و جهانی را متوجه سیاست‌های ناکارآمد مدیریت منابع آبی کرد.
سرکوب حقوقی و امنیتی
گزارش‌های حقوق بشری حاکی از بازداشت‌های گسترده، محاکمه‌های ناعادلانه و استفاده از زور علیه معترضان عرب است. هدف‌گیری روزنامه‌نگاران و فعالان مدنی در إقلیم احواز، موجی از محکومیت‌های بین‌المللی نسبت به سیاست‌های سرکوبگرانه ایران را برانگیخته است.
حراک سیاسی و مسلحانه
در کنار جنبش‌های مدنی، گروه‌هایی نیز شکل گرفته‌اند که خواهان استقلال کامل‌اند و بعضاً دست به عملیات مسلحانه زده‌اند. حاکمیت ایران این حرکت‌ها را تهدیدی امنیتی تلقی می‌کند و موضوع حمایت خارجی را به آن گره می‌زند؛ مسأله‌ای که هم مطالبات مسالمت‌آمیز مردم را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و هم بهانه‌ای برای تشدید سرکوب فراهم می‌سازد.
ابعاد منطقه‌ای و بین‌المللی
موقعیت راهبردی احواز ـ هم‌مرزی با عراق، دسترسی به خلیج و منابع نفتی ـ هر تنش محلی را به موضوعی با پیامدهای منطقه‌ای تبدیل می‌کند. از همین رو، دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی در قبال این پرونده محتاطانه عمل می‌کنند و همواره میان دغدغه‌های انسانی و ملاحظات امنیت ملی ایران در نوسان‌اند.
سیاست‌های همسان‌سازی و محو هویت
تغییر نام اماکن، محدودیت زبان عربی در آموزش و اداره، و حذف نشانه‌های هویت بومی، بخشی از سیاست‌های سیستماتیک برای تضعیف حضور فرهنگی عرب‌ها در عرصه عمومی است. این اقدامات در کنار محرومیت اقتصادی و بحران‌های زیست‌محیطی، خشم و نارضایتی مردم احواز را بیش‌ازپیش شعله‌ور ساخته است.
