در جریان جنگ جهانی دوم، مردم عرب و شهر احواز نقش مهمی در میزبانی از پناهندگان لهستانی ایفا کردند و این شهر به یکی از مقاصد اصلی این پناهندگان تبدیل شد.

انتخاب احواز به‌عنوان محل اسکان لهستانی‌ها در دوران جنگ جهانی دوم دلایل تاریخی و استراتژیک داشت. در آن دوران، حدود ۱۲۰ هزار نفر از پناهندگان لهستانی، برای در امان ماندن از حمله آلمان و شوروی، مجبور به ترک خانه و کاشانه خود شدند و به احواز آمدند. این انتخاب دلایل متعددی داشت که عبارت‌اند از:

 موقعیت جغرافیایی احواز

احواز به‌عنوان یکی از شهرهای بزرگ، در مسیر کریدور خلیج عربی و جاده ترانزیتی بین‌المللی قرار داشت. این مسیر برای انتقال پناهندگان توسط متفقین بسیار اهمیت داشت و برای اسکان نیز مناسب بود.

2. نفوذ انگلیسی‌ها در مناطق جنوبی ایران

در آن زمان، مناطق جنوبی ایران تحت نفوذ انگلیسی‌ها بود. آن‌ها برای مدیریت پناهندگان لهستانی، از شهرهایی مانند احواز که در نزدیکی بنادر مهمی چون بندر محمره (خرمشهر) و عبادان (آبادان) قرار داشتند، استفاده می‌کردند.

3. زیرساخت و زمین‌های مناسب

احواز، به دلیل زمین‌های باز و گسترده‌اش، امکان ساخت اردوگاه‌های موقت را داشت. مناطقی مانند کمپلو به همین دلیل انتخاب شدند. نام «کمپلو» از ترکیب دو کلمه “کمپ” و “پولونیا” (لهستان) گرفته شده است.کمپلو در منابع آمریکایی و لهستانی به‌عنوان Camp Lowe نیز شناخته شده است. این اردوگاه توسط انگلیسی‌ها احداث و توسط آمریکایی‌ها مدیریت می‌شد.

مسیر مهاجرت لهستانی‌ها به احواز

پس از حمله آلمان به لهستان در سال ۱۹۳۹ و تقسیم این کشور بین آلمان و اتحاد جماهیر شوروی، صدها هزار لهستانی به اسارت نیروهای شوروی درآمدند و به اردوگاه‌های کار اجباری در سیبری و آسیای میانه تبعید شدند.

در سال ۱۹۴۱، پس از توافق بین دولت در تبعید لهستان و اتحاد جماهیر شوروی (که به‌دلیل حمله آلمان به شوروی امکان‌پذیر شد)، لهستانی‌های زندانی آزاد شدند. این افراد که در شرایط بسیار سختی زندگی می‌کردند، از طریق آسیای میانه به احواز منتقل شدند.

احواز به‌عنوان یکی از نقاط استراتژیک در این مسیر مهاجرت انتخاب شد. پناهندگان ابتدا از طریق مرزهای شمال شرقی ایران وارد کشور شدند و سپس با استفاده از راه‌آهن و خطوط حمل‌ونقل بریتانیایی که در جنوب ایران فعال بودند، به احواز منتقل شدند.

در احواز، اردوگاه‌هایی برای اسکان لهستانی‌ها ایجاد شد. این اردوگاه‌ها عمدتاً در نزدیکی خطوط راه‌آهن و مراکز لجستیکی بریتانیایی قرار داشتند. احواز در آن زمان یکی از مهم‌ترین مراکز نظامی و لجستیکی متفقین در خاورمیانه بود و این زیرساخت‌ها کمک کرد تا پناهندگان لهستانی در این مناطق مستقر شوند.

اردوگاه‌های موقت شامل چادرها و پناهگاه‌های ساده بود. به‌مرور زمان امکانات بهتری برای زندگی فراهم شد. برخی از این پناهندگان برای مدتی در احواز باقی ماندند، در حالی که گروهی دیگر به شهرهای دیگر یا کشورهای دیگر مانند هند و فلسطین منتقل شدند.

اگرچه آمار دقیقی از تعداد لهستانی‌های اسکان‌یافته در احواز وجود ندارد، اما تخمین زده می‌شود که بیش از ۳۵,۰۰۰ لهستانی وارد احواز و در آنجا مستقر شدند. این پناهندگان شامل زنان، کودکان و سالمندان که اغلب در شرایط بسیار سختی از شوروی گریخته بودند.

کمک‌های مردم احواز به لهستانی‌ها

مردم احواز نقش مهمی در استقبال و کمک به پناهندگان لهستانی داشتند. با وجود شرایط دشوار اقتصادی و مشکلات ناشی از جنگ، مردم محلی با سخاوت و مهربانی به یاری لهستانی‌ها شتافتند.

1. مردم عرب با فراهم کردن غذا و لباس، به بهبود وضعیت زندگی پناهندگان کمک شایانی نمودن.

2. بیمارستان‌ها و مراکز درمانی محلی، خدمات پزشکی و درمانی رایگان به پناهندگان ارائه می‌دادند. پزشکان عرب احوازی و خارجی نیز به‌طور داوطلبانه در کپ های پناهندگی حضور میافتن و به پناهندگان کمک می‌کردند.با وجود تفاوت‌های فرهنگی و زبانی، رفتار دوستانه مردم احواز باعث شد تا لهستانی‌ها احساس راحتی بیشتری داشته باشند.

تأثیرات فرهنگی و اجتماعی

حضور لهستانی‌ها در احواز تأثیرات متقابل فرهنگی و اجتماعی داشت. لهستانی‌ها مدارسی برای آموزش کودکان خود تأسیس کردند و از سنت‌ها و آداب‌ورسوم خود مراقبت می‌کردند. تعامل آن‌ها با مردم محلی نیز باعث تبادل فرهنگی و تقویت روابط انسانی شد.

در نتیجه‌گیری ورود لهستانی‌ها به احواز در دوران جنگ جهانی دوم نمونه‌ای از همدلی و انسان‌دوستی در دوران سخت جنگ بود. با وجود مشکلات فراوان، مردم احواز با آغوش باز از این پناهندگان استقبال کردند.

گورستان‌های لهستانی که امروزه در احواز باقی مانده‌اند، یادگار این دوره تاریخی و نمادی از احترام و همبستگی بین ملت‌ها هستند. بااین‌حال، متأسفانه در سال‌های اخیر، رژیم ایران اقدام به تخریب بخش‌هایی از این گورها کرده است. اما مردم اصیل عرب همچنان یاد و خاطرات تمام کسانی را که به‌دلیل حکومت نازی‌ها و کمونیست‌ها مجبور به ترک خانه‌های خود شدند، گرامی می‌دارند.

امروز نیز یاد و نام تمام کسانی که این مسیر سخت و پررنج را تجربه کردند، گرامی می‌داریم و امیدواریم تاریخ، همواره یادآور همدلی و دوستی میان ملت‌ها باشد.

احمد حسین